هرآنچه باید درباره درمان ریشه دندان (عصبکشی) بدانید...
درمان ریشه دندان (عصب کشی دندان) چیست؟
عصب کشی یا درمان ریشه دندان، یکی از متداولترین و حیاتیترین درمانها در دندانپزشکی است که برای حفظ دندانهای آسیبدیده و جلوگیری از کشیدن آنها انجام میشود. این درمان برای زمانی است که پالپ دندان (که شامل عصب و عروق خونی است) دچار آسیب، عفونت یا التهاب شده باشد. درمان ریشه بهطور کلی بهمنظور از بین بردن عفونت و حفظ ساختار دندان انجام میشود تا از بروز مشکلات جدیتر مانند آسیب به بافتهای اطراف و گسترش عفونت جلوگیری کند.
در صورتی که درمان ریشه بهموقع انجام نشود، ممکن است نیاز به کشیدن دندان باشد که میتواند تأثیرات منفی بر سلامت دهان و دندان، ظاهر، و عملکرد جویدن داشته باشد. از آنجا که درمان ریشه بهطور مستقیم با حفظ دندانها و جلوگیری از عوارض طولانیمدت آنها در ارتباط است، اهمیت این درمان در دندانپزشکی بسیار زیاد است. در این مقاله از وبسایت دکتر شادمهریان، به بررسی هرآنچه باید درباره عصب کشی (درمان ریشه) بدانید خواهیم پرداخت، همراه ما باشید.

کدام یک از اصطلاحات عصبکِشی، عصبکُشی یا درمان ریشه دندان صحیحتر است؟
در حوزه دندانپزشکی، اصطلاحات “عصب کِشی”، “عصب کُشی” و “درمان ریشه دندان” به یک فرآیند درمانی اشاره دارند که هدف آن نجات دندان از آسیبهای جدی و حفظ آن در دهان است. این درمان زمانی انجام میشود که پالپ دندان (که شامل اعصاب، عروق خونی و بافت همبند است) دچار آسیب یا عفونت میشود. در زبان فارسی، عبارت “عصب کشی” بهطور رایج برای اشاره به این درمان استفاده میشود، اما باید دقت کرد که این اصطلاح از نظر معنایی دقیق نیست. اصطلاح “عصب کشی” در واقع به فرآیند حذف یا برداشتن عصب (پالپ) از داخل دندان اشاره دارد.
اصطلاح “عصب کُشی“ در واقع بهطور نادرست برای این درمان استفاده میشود، زیرا این روش به معنای کشتن عصب نیست بلکه هدف آن برداشتن بافت آسیبدیده پالپ است که ممکن است به علت عفونت یا التهاب، باعث درد و ناراحتی در دندان شود. بنابراین، “عصب کُشی” به اشتباه بهکار میرود چرا که عصب دندان حذف میشود، نه اینکه از بین برود.
اصطلاح صحیحتر در دندانپزشکی برای این فرآیند “درمان ریشه دندان” (Root Canal Treatment یا Endodontic Therapy) است که در آن دندانپزشک از طریق یک فرآیند دقیق و تخصصی به تمیز کردن و پر کردن کانالهای ریشه دندان میپردازد. این درمان به منظور جلوگیری از انتشار عفونت به سایر قسمتهای دندان و استخوان فک انجام میشود و از کشیدن دندان جلوگیری میکند.
در زبان انگلیسی، فرآیند مذکور معمولاً به “Root Canal Treatment” یا “Endodontic Therapy” معروف است. “Endodontic” از ریشه یونانی “endo” به معنای “داخل” و “odont” به معنای “دندان” میآید و به درمانهای مربوط به داخل دندان اشاره دارد. بنابراین، این نامگذاری دقیقتر از اصطلاحات “عصب کشی” یا “عصب کُشی” است، چرا که به طور خاص به درمان مشکلات داخل دندان اشاره دارد.
در نتیجه، بهطور علمی و دندانپزشکی، استفاده از عبارت “درمان ریشه دندان” یا “Root Canal Treatment” صحیحتر است و اصطلاحات “عصب کشی” و “عصب کُشی” صرفاً ترجمههای غیررسمی و رایج این فرآیند درمانی هستند که معنای دقیقی ندارند.
دلایل شایع انجام درمان ریشه
در این بخش، به بررسی عوامل و شرایطی که موجب نیاز به درمان ریشه میشوند، خواهیم پرداخت. این عوامل میتوانند شامل پوسیدگی دندان، آسیبهای تروماتیک، بیماریهای لثه و سایر مسائل باشند.
1. عفونتها و پوسیدگیهای دندانی: پوسیدگی دندان یکی از شایعترین علل نیاز به درمان ریشه است. پوسیدگی زمانی رخ میدهد که باکتریها به سطح دندان حمله کرده و باعث از بین رفتن مینای دندان میشوند. اگر این پوسیدگیها به عمق دندان برسند و به پالپ آسیب بزنند، درمان ریشه برای جلوگیری از گسترش عفونت ضروری است. در مراحل ابتدایی پوسیدگی، میتوان با پر کردن دندان از پیشرفت آن جلوگیری کرد، اما اگر پوسیدگی به پالپ برسد، درمان ریشه برای حذف عفونت و حفظ دندان لازم خواهد بود.
2. ترومای دندان: ترومای دندان شامل آسیبهایی مانند ضربهها یا شکستگیهای دندان است که میتوانند منجر به پارگی یا آسیب دیدگی پالپ دندان شوند. این آسیبها ممکن است باعث خونریزی یا التهاب در داخل دندان شوند. در این شرایط، درمان ریشه میتواند عفونت را از بین ببرد و دندان را حفظ کند. بهویژه در دندانهای جلو که از نظر ظاهری مهمتر هستند، حفظ دندان به کمک درمان ریشه بسیار مهم است.
3. بیماریهای لثه: بیماریهای لثه مانند پریودنتیت (التهاب لثهها و بافتهای اطراف دندان) میتوانند به ریشه دندان آسیب برسانند. این بیماریها باعث تخریب بافتهای حمایتی دندان میشوند و در صورتی که لثهها و استخوان فک به حدی آسیب ببینند که ریشه دندان در معرض عفونت قرار گیرد، درمان ریشه برای جلوگیری از گسترش عفونت لازم است.
4. عوامل دیگر (مانند شکستگی دندان): عوامل دیگری مانند شکستگی دندان نیز میتوانند نیاز به درمان ریشه را بهوجود آورند. در مواردی که دندان بهطور شدید شکسته شود، ممکن است پالپ دندان آسیب ببیند و درمان ریشه برای جلوگیری از عفونت و حفظ دندان ضروری شود. در چنین مواردی، دندانپزشک بهطور معمول ابتدا وضعیت دندان را ارزیابی میکند و سپس اقدام به درمان میکند.
شناخت ساختار دندان (مینا، عاج، پالپ و ریشه)
دندانها از چندین بخش مختلف تشکیل شدهاند که هرکدام نقش مهمی در عملکرد دندان دارند. ساختار دندان به چهار بخش اصلی تقسیم میشود:
1. مینا: مینا، سطح بیرونی دندان است که سختترین بافت بدن را تشکیل میدهد. این لایه از مینای دندان در برابر آسیبها و پوسیدگیها مقاوم است، اما در صورت پوسیدگی میتواند آسیب ببیند.
2. عاج: لایه زیر مینا که از بافتی نرمتر از مینا تشکیل شده است. عاج در برابر آسیبها حساس است و هنگام آسیب به مینا میتواند مستعد پوسیدگی و بیماری باشد.
3. پالپ: پالپ دندان در مرکز دندان قرار دارد و شامل عصبها، رگهای خونی و بافتهای نرم است. این بخش برای تأمین مواد مغذی و حفظ سلامت دندان اهمیت دارد.
4. ریشه: ریشه دندان که درون استخوان فک قرار دارد و دندان را در جای خود ثابت نگه میدارد. ریشهها نیز دارای کانالهایی هستند که عصب و عروق خونی از آن عبور میکنند.
مراحل درمان ریشه دندان (عصبکشی)
1. بیحسی موضعی و آرامبخشی: اولین مرحله درمان ریشه بیحسی موضعی است. دندانپزشک معمولاً از بیحسی موضعی برای اطمینان از راحتی بیمار استفاده میکند. در برخی موارد، آرامبخشی نیز برای کاهش اضطراب بیمار بهویژه در موارد پیچیدهتر انجام میشود.
2. باز کردن تاج دندان: دندانپزشک پس از بیحسی، تاج دندان را برای دسترسی به پالپ باز میکند. این مرحله شامل تراشیدن بخشهایی از دندان است تا به کانالهای ریشه دسترسی پیدا کند.
3. تمیز کردن و شکلدهی کانالهای ریشه: در این مرحله، دندانپزشک با استفاده از ابزارهای خاص، کانالهای ریشه را تمیز و شکلدهی میکند. هدف از این کار، حذف بافتهای آسیبدیده، عفونت و باکتریها از کانالهای ریشه است. تمیز کردن کانالها بهدقت و بهطور کامل انجام میشود تا از گسترش عفونت جلوگیری شود.
4. پر کردن کانالهای ریشه: پس از تمیز کردن، دندانپزشک کانالها را با مواد مخصوصی پر میکند تا از ورود مجدد عفونت به داخل دندان جلوگیری کند. این مواد معمولاً گوتاپرکا (گوتا پرکا) یا سایر سیلرهای ریشه هستند که بهطور مؤثری فضای خالی در کانالهای ریشه را پر میکنند.
از کجا بدانم دندانم به عصب کشی نیاز دارد؟
درمان ریشه (عصبکشی) یک روش درمانی پیچیده است که زمانی بهکار میرود که پالپ دندان (بافتی که شامل اعصاب و عروق خونی است) دچار آسیب، عفونت یا التهاب شدید میشود. تشخیص ضرورت انجام درمان ریشه باید بهطور دقیق و با توجه به علائم بالینی و یافتههای رادیوگرافی انجام گیرد. در ادامه، علائم پزشکی که میتوانند نشاندهنده نیاز به عصبکشی باشند، بررسی میشود.
1. درد شدید دندان:
درد یکی از علائم رایج نیاز به عصبکشی است. این درد معمولاً به علت التهاب یا عفونت پالپ دندان رخ میدهد. این درد میتواند به شکلهای مختلفی خود را نشان دهد:
- درد دائمی و شدید: درد ناشی از التهاب یا عفونت در پالپ دندان معمولاً بهصورت مداوم و شدید است. این درد ممکن است حتی در شبها بیشتر شود و خواب فرد را مختل کند.
- درد ضرباندار: گاهی اوقات درد به صورت ضربانی و با شدت بالا در ناحیه دندان احساس میشود که نشاندهنده وجود التهاب شدید در پالپ است.
- درد منتشر: این درد میتواند بهصورت منتشر در ناحیه دهان، فک یا حتی به سایر نواحی صورت مانند گوشها و گردن گسترش یابد.
درد ناشی از عفونت پالپ میتواند بهدلیل افزایش فشار در داخل دندان یا گسترش عفونت به بافتهای اطراف دندان (مانند استخوان فک) به وجود آید. این درد معمولاً با مسکنهای عمومی کنترل نمیشود و تنها با درمان ریشه یا عصبکشی قابل تسکین است.
2. حساسیت شدید به سرما و گرما:
حساسیت دندان به دماهای مختلف یکی از نشانههای شایع التهاب پالپ است. این حساسیت معمولاً با درد شدید و ناخوشایند همراه است و میتواند بهویژه زمانی که دندان در تماس با مواد سرد یا گرم (مانند غذا و نوشیدنیهای سرد یا گرم) قرار میگیرد، تشدید شود. در برخی موارد، این حساسیت ممکن است پس از تماس با دماهای شدید موقتی باشد، اما در مراحل پیشرفته التهاب، ممکن است حساسیت به مدت طولانی باقی بماند.
این حساسیت به دلیل آسیب به بافت پالپ و اعصاب دندان ایجاد میشود. در دندانهایی که پالپ آنها دچار آسیب شده است، اعصاب قادر به واکنش به تحریکات دمایی بهطور طبیعی نیستند و همین امر باعث بروز حساسیت میشود.
3. تورم و عفونت لثه:
تورم لثه در اطراف دندان ممکن است نشانهای از عفونت در پالپ دندان باشد. هنگامی که پالپ دندان دچار عفونت یا التهاب شدید میشود، میتواند باعث انتشار عفونت به بافتهای اطراف دندان و لثه شود. این تورم معمولاً با درد همراه است و ممکن است به شکل برآمدگیهای کوچک (آبسه) در لثه ظاهر شود که حاوی چرک است.
اگر آبسه یا تورم لثه بدون درمان ریشه درمان نشود، ممکن است عفونت به استخوان فک گسترش یابد و منجر به آسیبهای جدیتری مانند تخریب استخوان فک شود.
4. تغییر رنگ دندان:
تغییر رنگ دندان یکی دیگر از نشانههای ضرورت انجام عصبکشی است. هنگامی که پالپ دندان دچار آسیب یا عفونت میشود، ممکن است دندان تغییر رنگ دهد. دندان ممکن است به رنگ زرد، قهوهای، خاکی یا حتی سیاه درآید. این تغییر رنگ به دلیل مرگ بافت پالپ و عدم خونرسانی به دندان است.
این تغییر رنگ معمولاً در دندانهای جلو (دندانهای قابل مشاهده هنگام لبخند) بیشتر نگرانکننده است و افراد برای بهبود ظاهر دندان ممکن است تصمیم به انجام درمان ریشه و سپس روکش کردن دندان بگیرند.
5. عدم وجود درد (عفونت بدون درد):
در برخی از موارد، دندان ممکن است عفونت یا آسیب پالپ داشته باشد، اما بیمار هیچ درد یا حساسیت شدیدی را تجربه نکند. این حالت بهویژه در مراحل اولیه عفونت یا زمانی که سیستم ایمنی بدن قادر به کنترل عفونت است، رخ میدهد. در این موارد، عفونت بهطور پنهانی در دندان پیشرفت میکند و تنها از طریق رادیوگرافی دندان یا سایر آزمایشات تشخیص داده میشود.
در این موارد، ممکن است عفونت به بافتهای اطراف دندان گسترش یابد و منجر به تشکیل آبسه یا آسیب به استخوان فک شود. این عفونت میتواند بدون درد بماند و تنها زمانی که شدت مییابد، علائم بالینی نمایان میشود.
6. علائم عمومی مانند تب و احساس ناخوشی:
در برخی موارد، عفونت در پالپ دندان ممکن است بهاندازهای پیشرفت کند که علائم عمومی مانند تب، احساس ناخوشی یا بدندرد نیز مشاهده شود. این علائم معمولاً زمانی رخ میدهند که عفونت به بافتهای اطراف دندان یا حتی سایر نواحی بدن گسترش یابد. تب نشاندهنده وجود عفونت است و در چنین شرایطی درمان ریشه برای جلوگیری از گسترش عفونت به سایر قسمتهای بدن ضروری است.

روشهای نوین در درمان ریشه
در این بخش، به معرفی روشها و تکنولوژیهای نوینی که در درمان ریشه استفاده میشوند، خواهیم پرداخت.
1. استفاده از تکنولوژیهای پیشرفته
- میکروسکوپهای دندانپزشکی: یکی از بزرگترین پیشرفتها در درمان ریشه، استفاده از میکروسکوپهای دندانپزشکی است. این میکروسکوپها به دندانپزشک این امکان را میدهند که بهطور دقیقتری کانالهای ریشه را مشاهده و درمان کند و از مشکلاتی مانند شکست ابزار یا از دست دادن کانالهای ریشه جلوگیری کند.
- دستگاههای روتاری: دستگاههای روتاری برای شکلدهی و تمیز کردن کانالهای ریشه بهکار میروند. این ابزارها به دندانپزشک این امکان را میدهند که کانالهای ریشه را سریعتر و با دقت بیشتری درمان کند.
- لیزر درمانی: لیزر در درمان ریشه بهویژه برای از بین بردن باکتریها و تسریع فرآیند درمان استفاده میشود. لیزر میتواند بهطور مؤثری عفونت را درمان کند و از آسیب به بافتهای اطراف دندان جلوگیری نماید.
2. مواد جدید در درمان ریشه
با پیشرفت علم مواد، مواد جدیدی برای پر کردن کانالهای ریشه توسعه یافتهاند. این مواد از جنس گوتاپرکا، سیلرهای زیستسازگار و دیگر مواد مدرن هستند که به جلوگیری از عفونت و تقویت ساختار دندان کمک میکنند.
3. درمانهای کم تهاجمی
در درمانهای نوین، تلاش بر این است که از روشهای کم تهاجمی استفاده شود که نیاز به تراشیدن کمتر دندان دارد. این روشها معمولاً برای دندانهای حساس و آسیبدیده بهکار میروند و از درد و ناراحتی بیمار میکاهند.
آیا درمان ریشه دندان درد دارد؟
امروزه، درمان ریشه معمولاً بدون درد است. استفاده از بیحسی موضعی و روشهای آرامبخشی باعث میشود که بیمار در حین درمان احساس راحتی کند. درد پس از درمان ممکن است وجود داشته باشد، اما معمولاً خفیف است و با استفاده از مسکنها قابل کنترل است.
چرا دندان عصبکشی شده ضعیف میشود؟
1. حذف پالپ و کاهش حمایت ساختاری: در فرآیند عصبکشی، پالپ دندان که حاوی عصبها و عروق خونی است، برداشته میشود. این بافت نرم علاوه بر تغذیه دندان، موجب انعطافپذیری و استحکام آن نیز میشود. حذف پالپ باعث کاهش مقاومت دندان به فشارهای خارجی میشود و در نتیجه، دندان بهشدت در معرض شکستگی قرار میگیرد.
2. خالی شدن کانالها و فضای خالی در داخل دندان: پس از عصبکشی، کانالهای ریشه تمیز و سپس پر میشوند. این فرآیند اگرچه برای از بین بردن عفونت و جلوگیری از بروز مشکلات بیشتر ضروری است، اما در نهایت فضای داخلی دندان را خالی میکند. دندانهای عصبکشی شده بیشتر مستعد ترک خوردن یا شکستگی هستند، زیرا ساختار داخلی آنها بهطور قابل توجهی ضعیف میشود.
3. حساسیت به وارد کردن فشار زیاد: دندانهای عصبکشی شده در برابر فشار و ضربههای ناشی از جویدن غذا حساستر میشوند. در مواردی که دندان به دلیل پوسیدگی یا عفونت شدید، تراشیده شده باشد، حتی فشارهای خفیف نیز میتوانند باعث شکست دندان شوند.
چرا روکش دندان عصبکشی شده ضروری است؟
1. حفظ استحکام دندان: روکش دندان یک لایه محافظ بیرونی است که به دندان عصبکشی شده استحکام و مقاومت میدهد. این روکش مانع از آسیبهای مکانیکی مانند شکستگی و ترک خوردن دندان میشود. بهویژه در دندانهای عقب که در معرض فشارهای شدید جویدن قرار دارند (مانند دندانهای مولر یا آسیاب)، روکش نقش حیاتی در حفاظت از ساختار دندان ایفا میکند.
2. جلوگیری از ترکخوردگی دندان: دندان عصبکشی شده بدون روکش بهراحتی دچار ترک یا شکاف میشود. روکش با ایجاد یک لایه بیرونی سخت و مقاوم، از گسترش این ترکها جلوگیری میکند و دندان را در برابر ضربات وارده مقاوم میسازد.
3. طول عمر بیشتر دندان درمانشده: با پوشاندن دندان با روکش، عمر مفید آن بهطور قابل توجهی افزایش مییابد. روکشها میتوانند از 10 تا 15 سال یا بیشتر دوام بیاورند، بسته به نوع مادهای که برای ساخت روکش استفاده شده است و همچنین مراقبتهای بهداشتی انجام شده توسط بیمار.
4. حفظ عملکرد دندان: دندان عصبکشی شده، بهویژه در دندانهای عقب، نقش مهمی در عملکرد جویدن دارد. روکشها به دندان اجازه میدهند تا همانند دندانهای سالم بهطور طبیعی در فرآیند جویدن و صحبت کردن عمل کنند. بدون روکش، دندان میتواند تحت فشارهای غیرعادی آسیب ببیند که عملکرد آن را مختل کند.
5. زیباییشناسی و بهبود ظاهر: در بسیاری از موارد، دندانهای عصبکشی شده ممکن است تغییر رنگ دهند یا ظاهر زیبای خود را از دست بدهند. روکشها، بهویژه از جنس سرامیک یا مواد کامپوزیتی، میتوانند دندانها را به شکل طبیعی و زیبا بازسازی کنند و باعث بهبود ظاهر و لبخند بیمار شوند.

چه زمانی انجام روکش دندان ضروری است؟
1. دندانهای عقب (مولرها و پرمولرها): دندانهای خلفی به دلیل نقش مهمی که در جویدن غذا دارند، بیشتر در معرض فشارهای زیاد قرار میگیرند. بنابراین، برای این نوع دندانها روکش بعد از عصبکشی تقریباً همیشه ضروری است.
2. دندانهای آسیبدیده یا پوسیده شدید: اگر دندان عصبکشی شده به دلیل پوسیدگی یا آسیب به میزان زیادی کاهش حجم یافته باشد، روکش به عنوان یک گزینه برای تقویت ساختار دندان و جلوگیری از شکستگی آن استفاده میشود.
3. دندانهای ظریف یا کوچک: اگر دندان به دلیل آسیبهای قبلی کوچک یا ضعیف شده باشد، روکش میتواند یک لایه محافظ برای جلوگیری از شکستگیهای بیشتر باشد.
عصب کشی دندان شیری کودکان
در کودکان، درمان ریشه ممکن است پیچیدهتر باشد زیرا دندانهای شیری باید در زمان خاص خود بیفتند. با این حال، اگر دندان شیری بهطور شدید آسیب دیده یا دچار عفونت شده باشد، درمان ریشه میتواند برای حفظ آن ضروری باشد. در این موارد، دندانپزشک ممکن است تصمیم بگیرد که دندان را ترمیم کرده یا در صورت لزوم کشیده شود.
عمر دندان عصب کشی شده چقدر است؟
اگر درمان ریشه بهدرستی انجام شود و از دندان بهخوبی مراقبت شود، عمر دندان پس از درمان ریشه میتواند بیش از 10 سال باشد. استفاده از روکشهای مناسب و مراقبتهای منظم از دندان میتواند طول عمر آن را افزایش دهد.
پایانبندی
همانطور که در مقاله دندانپزشکی دکتر شادمهریان اشاره شد، درمان ریشه یا عصب کشی یک روش بسیار مؤثر برای حفظ دندانهای آسیبدیده و جلوگیری از کشیدن آنها است. با استفاده از تکنولوژیهای پیشرفته و تجهیزات مدرن، درمان ریشه میتواند موفقیت بالایی داشته باشد و سلامت دهان و دندان را بهبود بخشد. مراقبتهای بعد از درمان و رعایت توصیههای دندانپزشک به طول عمر دندان و جلوگیری از مشکلات آینده کمک میکند.
در پایان، اگر قصد استفاده از خدمات کامپوزیت دندان در دندانپزشکی دکتر شادمهریان را دارید، میتوانید برای هماهنگی نوبت ویزیت و مشاوره با شماره تلفن 02155675226 تماس بگیرید یا به آدرس مطب واقع در تهران، جوادیه خیابان بیست متری، جنب بانک پاسارگاد، ساختمان پزشکان رازی، بالای داروخانه هیربد، طبقه یک، واحد سه مراجعه نمایید.
سوالات متداول درباره درمان ریشه دندان (عصبکشی)
برای مطالعه کامل سوالات متداول میتوانید به (صفحه تخصصی پرسش و پاسخ ریشه دندان (عصبکشی) مراجعه نمایید.